EN EMİN YOL
Tunuslu Hayreddin Paşa
Çeviri:Alev Alatlı-Şehabettin Yalçın
Ufuk Kitap,2004,206 sy.

*
3.Kitap:En Emin Yol
a- Sunuş:Mustafa Erdoğan
b- Büyük Devlet ve Fikir Adamı Tunuslu Hayrettin Paşa:Doç.Dr.Atilla Çetin
c- Giriş
d- Hayreddin Zamanında Tunus
e- En Emin Yol'un Kısa Bir Analizi
f- Mukaddime
g- Bibliyografya

(c,d,e,f,g ingilizce eseri oluşturuyor, "f" orjinal eser.)

2.Kitap:The Surest Path:The political Treatise of a nineteen-century muslim Statesman
Leon Carl Brown(Harward Middle Eastern Monographs,1967)

1.Kitap:Akvemü'l-Mesalik fi Ma'rifet-i Ahvali'l Memalik(Ülkelerin Durumunu Öğrenmek İçin En Emin Yol)
Tunuslu Hayrettin Paşa
*
Orjinal kitap(birinci),1868'de Tunus'ta basıldı.Kitap, mukaddime ve iki kitaptan oluşur.Kitabın Mukaddime'si aynı yıl Fransa'da basıldı.1874'te Atina'da ingilizcesi,1876 ve 1878'de İstanbul'da türkçesi yayınlandı.
Tunuslu Hayrettin Paşa 1890'da İstanbul'da öldü, 1968'de kemikleri Tunus'a götürüldü.

Tunuslu Hayrettin Paşa,eserini önce arapça olarak,sonra da fransızca tercümesini yazıyor.

a- Cemil Meriç,Alev Alatlı'ya "The Surest Path"i tercümesi etmesi için veriyor.Alatlı,üçte ikisini bitirdikten sonra başka işleri dolayısıyla bırakıyor,yayınevi Şahabettin Yalçın'a kalanını tercüme ettiriyor.(Sy 8)



b- Tunuslu Hayrettin Paşa,Kafkas kökenli-1825 doğumlu olduğu varsayılıyor.Önce İstanbul'a sonra Tunus'a vali sarayına köle olarak getiriliyor. 1873-1877 arasında Tunus'ta validen sonra en yüksek mevki olan Vezir-i Ekber'lik yapıyor. Aralık 1878-Temmuz 1879 arasında 2.Abdülhamid'in daveti üzerine sadrazamlığını yapıyor.

f- Tunuslu Hayrettin Paşa,milletlerin ilerlemelerinin veya geri kalmalarının sebeplerini düşündüğünü ve milletimize en uygun yolların seçiminde etrafımızdaki ülkeler hakkında bilgi sahibi olmamızın önemli olduğunu belirtiyor.Bunu yaparken de ulema ve şeriatı uygulayanların dış dünyadan habersiz olmaları beni ümitsizliğe sevketmektedir,diyor.
İki engel, 1.ulema(bilgisiz ve bağnaz), 2.devlet adamları(cahil veya hain)


Paşa,Tunus'ta görevli olduğu zamanlarda sık sık Avrupa'ya gidiyor.Mütefekkir yönüyle de miletimizin acınası durumunu tesbit ve bunlara çözüm yolları bulmaya çalışıyor. Paşa,bir yanda sultanların/valilerin yönetimi altındadır,bir yanda da bağnaz,toplumda ve yönetim üzerinde etkili bilgin ve hakimler vardır.Paşa'dan günümüze en azından büyük ölçüde işin gavur icadı uzak dursun benden yaklaşımını aştığımızı(Türkiye'de),fakat cahil veya hain devlet adamları kısmında hala yerimizde saydığımızı düşünüyorum. ayrıca Paşa,Kitabı'nda zaman zaman sınırsız yetkilerle donanmış bir hükümdarın hükümranlığının da gelişmeye engel olduğunu elinden geldiğince ifade eder,parlamentoyu önerir. Biz parlamento kısmını da halletmiş görünmemize rağmen hala kötü yönetimden bizarız.Demek ki isimler veya şekillerden ziyade kavramlar ve yazılı olsun olmasın hukuk felsefe öz önemli.Popüler örnekler olarak kimi fiili diktatörlüklerin isimlerinin x cumhuriyeti olması/kimi fiili demokrasi ve hukuk'un işlediği ülkelerde adının x krallığı olması. Kitabı'nın bir yerinde Avrupa'nın özet tarihini geçerek nereden nereye geldiklerini ve bunu hangi kavramlar üstünde yükselttiklerini açıklar. Kitabın benim gösterdiğimden fazla okuma özenini gerektirdiğini, güncel sandığım çeşitli soru ve sorunların aslında yüz elli yıl öncesinde de cari olduğunu farkettiğimi belirtmeliyim.

Kolay bir kitap değil;arapçadan ingilizceye,oradan tekrar türkçeye bir çeviri sözkonusu bunun üstüne sosyal bilgiler konusunda geçmiş okumalar gerektiriyor derim.